Stefan Tibboel, in gesprek met Dasha Derzhavets
Past Forward
In deze blog zullen jongeren centraal staan! Er wordt altijd gezegd dat jongeren de toekomst hebben. Alhoewel jongeren doorgaans minder ervaring hebben, is het meer dan de moeite waard om eens aandachtig naar deze gemeenschap te luisteren. Jongeren hebben namelijk een uniek belang met de toekomst. Het is een belang in hun toekomst.
Het is dan ook volstrekt logisch dat jongeren zich bezighouden met onderwerpen zoals duurzaamheid en klimaatverandering. Bij hen is het duidelijk dat deze vraagstukken nu moeten worden aangepakt, om te voorkomen dat de jongeren van nu later te maken krijgen met de ernstige gevolgen.
"Wat is de meerwaarde voor jongeren om zich te bekommeren om het verleden, als klimaatverandering juist betrekking heeft op de toekomst?"
Maar welke rol speelt de archeologie in dit verhaal? Wat is de meerwaarde voor jongeren om zich te bekommeren om het verleden, als klimaatverandering juist betrekking heeft op de toekomst?
Voor het antwoord op die vraag ben ik (ook een jongere, aangenaam!) vanuit mijn rol binnen Past Forward het gesprek aangegaan met andere jongeren. Even voorstellen: Past Forward is een sociale start-up van enthousiaste, jonge archeologen, die zich inzetten voor het betrekken van andere jongeren bij archeologisch erfgoed. Onze definitie van ‘de jongere’ is vrij breed en wij beschouwen iedereen tussen de 12 en 30 jaar als jongere.
In gesprek met Dasha Derzhavets
Hieronder volgt een korte samenvatting van mijn gesprek met mede-jongere Dasha Derzhavets, waarin we spraken over jongeren, klimaat en archeologie. Dasha en ik zijn net afgestudeerd van archeologie aan de Universiteit Leiden en zijn zeer geëngageerd in de huidige klimaatproblemen. Doemdenken geloven we niet in! Liever kijken wij vanuit alternatieve perspectieven hoe we anders kunnen omgaan met onze omgeving. Zodoende willen wij op zoek gaan naar de oplossingen van de huidige en toekomstige (klimaat)problemen. Uit ons gesprek bleek dat archeologie daar zeker wel een belangrijke rol in heeft te spelen.
Allereerst is het belangrijk dat we bewust(er) worden van de effecten van klimaatverandering. Dasha veronderstelde dat een aspect dat daarin meespeelt voor jongeren te vinden is in de vele (en verre) reizen die jongeren graag maken. Veel jongeren zijn avontuurlijk en willen graag wat van de wereld zien. Door middel van reizen komen ze in aanraking met andere mensen, klimaten en culturen, waaronder ook archeologisch erfgoed. Het zijn plekken die we graag bezoeken maar die juist zeer kwetsbaar zijn voor klimaatverandering. Denk bijvoorbeeld aan de extreme branden op Rhodos en Maui van deze zomer die vele levens en schade hebben opgeëist. Ook het archeologische erfgoed is hierbij in gevaar gekomen. Zo moesten de bezoekers en het personeel van de archeologische site Kameiros op Rhodos tijdig worden geëvacueerd. Het historische district Lahaina op Maui is er minder goed vanaf gekomen. Meerdere gebouwen en artefacten hebben hier veel schade opgelopen door het vuur. Naast de branden is er ook het gevaar van de stijgende zeespiegel. Alleen al in het Mediterrane gebied lopen bijvoorbeeld vandaag de dag meer dan 40 World Heritage Sites het gevaar op overstroming of kusterosie. Een ander voorbeeld waar ik aan dacht is het Neolithische dorp Skara Brae op de Orkney Islands dat gevaar loopt door hevige regenval en kans op overstroming. Zo zullen er vast nog vele andere voorbeelden te vinden zijn waar gemeenschap en erfgoed verloren dreigen te gaan door klimaatverandering.
Onze conclusie was dat reizen perspectief biedt aan jongeren (en zeker ook mensen buiten deze leeftijdscategorie). Het creëert een besef van wat er op het spel staat, en daaronder valt ook het archeologische erfgoed dat nu nog te bezichtigen is. Deze kan jongeren dat extra duwtje in de rug geven om aan te tonen wat er in de toekomst verloren dreigt te gaan, ook buiten hun reguliere wereldbeeld, en wat de gevolgen hiervan zullen zijn voor mens, milieu en cultuur.
Uiteraard is het nadeel van reizen dat het een enorme impact heeft op het klimaat en de (lokale) omgeving. Denk aan de uitstoot van vliegtuigen, plastic vervuiling, excessief watergebruik (lekker lang douchen op de hotelkamer want het kost niets extra, toch?), en ga zo maar door. De archeologie heeft vast ook wel wat te bieden voor jongeren dichter bij huis…
Archeologie bestudeert het overleven
Later in ons gesprek kwamen we op alternatieve methodes, technieken of objecten, veelal afgekeken uit het verleden, die op een duurzame wijze onze levensstijl kunnen beïnvloeden. Als voorbeeld noemde ik het paleodieet, een dieet dat onlangs populair is geworden (onder jongeren) en dat enkel bestaat uit voedingsmiddelen die tot de beschikking stonden van onze verre voorouders. Varianten op dit dieet bevatten voornamelijk plantaardige producten zoals groente, fruit en noten, maar ook vlees en vis. Producten die in de fabriek zijn bewerkt zijn uiteraard uitgesloten.
Naast een ander dieet gebruikten we vroeger andere voorwerpen dan nu, speelden we andere spelletjes, droegen we andere kleding en woonden we in andere huizen (of waren we zelfs nomadisch). Oftewel, de archeologie leert ons dat mensen niet altijd op dezelfde manier hebben geleefd als wij nu leven, en hoe ook deze mensen zich hebben aangepast aan hun eigen huidige omstandigheden. Dasha suggereerde dat archeologie onder andere de manieren van het overleven bestudeert. Voor archeologen klinkt dat wellicht allemaal vrij vanzelfsprekend, maar wij ondervonden dat dit bijzonder veel kan betekenen voor jongeren. Jongeren zijn namelijk op zoek naar hun eigen identiteit, ze willen graag weten wie ze zijn en wat ze willen doen. Daar kan de archeologie in bijspringen door te vertellen waar ze vandaan komen.
Nu is het teruggaan naar een prehistorische levenswijze een interessant idee (en er zullen vast jongeren zijn die daar heel veel plezier aan beleven) maar de kernwaarde van archeologie voor jongeren ligt toch ergens anders. Namelijk in het bieden van, daar komt ie weer, perspectief. De archeologie laat in grote lijnen zien hoe de wereld om ons heen zich heeft ontwikkeld en de invloed die wij als mensen hierop hebben gehad. Keer op keer blijkt weer dat mensen bijzonder goed in staat zijn in het manipuleren van hun omgeving door zich aan te passen aan nieuwe omstandigheden. Door terug te kijken op het verleden krijgt de jongere een beter beeld van hoe de wereld zich in de toekomst gaat ontwikkelen, en wat eraan gedaan kan worden om dat in goede banen te leiden.
Bovenal vertelt het verleden de jongere dat het ook anders kan. Dat we door ons aan te passen een nieuwe en duurzame levensstijl kunnen ontwikkelen die aansluit op onze huidige omgeving. Het is goed mogelijk dat het verleden niet alle antwoorden biedt op de vraagstukken van nu. Maar het verleden biedt jongeren, zonder twijfel, wel het inzicht om anders te denken over nu.
Oproep: geef jongeren de kans
Tot slot een oproep aan alle archeologen. Geef jongeren de mogelijkheid om het verleden te ontdekken! Zorg ervoor dat het verleden weer in beeld komt bij jongeren, bijvoorbeeld door met hen het gesprek aan te gaan over archeologie. Of door te kijken wat de lokale archeologie kan betekenen voor jongeren in hun omgeving. Doe dit niet alleen omdat archeologie een super leuk vak is (dat is het zeker), maar vooral om jongeren een perspectief te bieden op de toekomst. Want de toekomst is namelijk van hen, en ze zullen alle kennis nodig hebben om die toekomst waar te maken.
Over Past Forward
Past Forward is een sociale start-up die werkzaam is binnen het veld van (archeologisch) erfgoed. Het team van jonge maar professionele archeologen zet zich vol enthousiasme in om het gat tussen initiatiefnemers en jongeren te overbruggen.
Ben jij ook een jongere en wil je graag, onder genot van een drankje en gezelligheid, verder praten? Bijvoorbeeld over klimaatverandering, archeologie en het belang van jongeren daarbij?
Of ben jij een erfgoed-initiatiefnemer, museum of onderwijsinstelling en wil jij graag jongeren bereiken?
Neem dan contact op met Past Forward, via mail@pastforward.info of de website pastforward.info (nu nog in ontwikkeling)!
“Bovenal vertelt het verleden de jongere dat het ook anders kan”. Dat vind ik maar helemaal de vraag. Studie van de materiële kant van het verleden (verledens?) laat ziet dat het er ‘vroeger’ op veel punten nogal anders aan toeging. Maar ook dat er grote overeenkomsten waren. Onduideiljk blijft voor mij hoe archeologie ons nou precies toegang tot een breder repertoire van duurzame overlevingsstrategieën biedt. Hoogstens op een wat abstracter niveau, à la Graeber & Wengrow (Begin van alles) die ons presentisme eens flink debunken, maar dat is niet voor iedereen even makkelijke kost en ook niet heel praktisch.
Goeie boekentip Riemer! Die komt op de lijst.
Ik denk dat die stap juist heel groot is, ondanks dat het geen duurzame overlevingsstrategieën biedt. Ik denk dat -onder andere- archeologie ons kan laten zien dat dat we ons overleven helemaal niet in de hand hebben. Dat besef is fundamenteel om de bocht naar ontzag, dankbaarheid en zorgzaamheid te maken die onze overlevingskansen vergroot.
Niet praktisch? We maken allemaal de dood mee, om ons heen, in het nieuws, en als we ouder worden, ik zou zeggen dus zeer praktisch en zeer aanwezig, maar wel liefst buiten de deur gehouden in onze moderne Instagram fantasie van eeuwige jeugd van de mensheid.
Hoe zich dat verhoudt tot deze blog weet ik niet. Ik weet oprecht niet of jongeren de toekomst hebben. Had ik de toekomst toen ik zelf jonger was? Volgens mij niet… want het duurde tot ik ouder was voor ik een beetje snapte wat het woord toekomst eigenlijk betekent. ..en nog steeds niet eigenlijk. Hoe zie jij dat?
Jobbe
Bedankt voor uw reactie en uiteraard ook voor het lezen van deze blog. Ik zal even reageren vanuit mijzelf, mogelijk heeft Dasha hier namelijk weer hele andere ideeën over. Ik ben het volledig met u eens dat er dankzij de archeologie vele verschillen én overeenkomsten zijn terug te vinden tussen het verleden en het heden. Onder andere vertellen archeologische vondsten ons van samenlevingen die gebruik maakten van verschillende voorwerpen (en/of technieken) waar wij vrijwel geen besef meer van hebben hoe deze precies werden gebruikt, wat voor waarde deze hadden voor de mensen, hoe de verdere omgeving eruit moet hebben gezien, en hoe deze voorwerpen hier terecht zijn gekomen. Het zijn de vragen die archeologen bezighouden en die ze graag willen beantwoorden. Soms lijkt het wel een totaal andere wereld. De grote overeenkomst ligt vooral, naar mijn mening, in de mens die deze voorwerpen heeft gebruikt of heeft achtergelaten. Het is diezelfde super interessante mens die al zo ondenkbaar lang op deze aarde rondloopt (en in de tussentijd ook veel heeft uitgevoerd en veranderd) waar wij ons nog steeds in kunnen herkennen. Dat kan veel betekenen, ook voor de jongere. En dat allemaal dankzij de archeologie. De archeologie vertelt iets over ons verleden, over die mens, en daarom ook iets over ons, en heel misschien vertelt het ook iets over onze toekomst. Maar dat is niet aan mij om te bepalen…
Als ik het goed begrijp bent u vooral benieuwd naar wat de archeologie ons in de praktijk kan leren over hoe we kunnen – of zullen moeten – omgaan met onze omgeving. Zo niet, dan hoor ik dat uiteraard graag. Enfin, ikzelf ben daar wat sceptischer in. Net zoals in de geschiedenis, kunnen we van de archeologie niet verwachten dat de situaties die wij in het verleden waarnemen op dezelfde wijze zullen terugkeren in het heden. Hoogstens kunnen we spreken van vergelijkbare fenomenen. Met nieuwe kennis, begrippen, materialen, en ook een ander klimaat zullen we altijd in nieuwe contexten terecht komen waar ook weer nieuwe problemen uit zullen ontstaan. Vandaar ook het Paleodieet voorbeeld uit de tekst hierboven, of dat nou zo handig is in deze tijd, ik weet het niet. Om nog maar te spreken van de archeologische accuraatheid van zo’n dieet. Wat ik overigens wel een merkwaardig discussiepunt vind is ons huidige consumptiepatroon, met name in vergelijking met de consumptiepatronen uit ons verleden. Het roept vragen op zoals: zijn we meer gaan consumeren? Sinds wanneer? En waarom? De archeologie biedt het nodige perspectief op deze vraagstukken om zo deze discussie verder open te leggen. Juist wanneer we deze gesprekken open leggen kunnen we verder kijken naar alternatieve oplossingen en veranderingen die voor onze toekomst belangrijk zijn, zodat ook dan mensen zich kunnen afvragen over hoe wij dat nou hebben gedaan. Dat is naar mijn mening de kracht van het verleden. Dat is de kracht van archeologie.
Ik hoop dat dit het wat verduidelijkt! 🙂