Auteur: Jesper de Raad
Op 6 juni 2024 zijn de verkiezingen voor het Europees Parlement. In Nederland stemmen we op een Nederlandse partij die ons vertegenwoordigt in het Europees Parlement. De European Association for Archaeologist (EAA) heeft de politieke partijen gevraagd een standpunten in te nemen met betrekking tot haar ‘Aanbevelingspunten voor archeologie en erfgoedbeheer (2024-2029)’ (1).
De verkiezingen voor het Europees Parlement in 2024 bieden de mogelijkheid om archeologie en cultureel erfgoed als kernthema’s binnen het cultuurbeleid in Europa aan de orde te stellen. De Political Strategies Committee (PSC) van de EAA heeft samen met deskundige afdelingen, adviescomités en partnerorganisaties (2) vijf thema’s geselecteerd die op Europees niveau zouden moeten worden aangepakt. (3) De EAA executive board heeft vervolgens akkoord gegeven om de aanbevelingspunten te verspreiden. Het zijn niet één-op-één de standpunten van de EAA als organisatie.
Deze blog betreft enkel de Nederlandse resultaten voor het thema ‘De impact van klimaatverandering op het cultureel erfgoed’.
De EAA is een onafhankelijke Non-governmental organization (NGO) die o.a. archeologen, curatoren, beheerders van opgravingsarchieven en betrokken burgers samenbrengt. Met bijna 4.000 leden uit verschillende Europese en niet-Europese landen is de EAA sinds 1998 lid van de Raad van Europa. Zij kan daarom optreden als een internationale NGO.
Methode van onderzoek
De 14 Nederlandse partijen die in het Europees Parlement zitten of een goede kans lopen verkozen te worden is op 20 februari gevraagd om te reageren. De gevraagde partijen zijn: VVD, D66, Volt, CDA, CU, PvdA/Groenlinks, SGP, PvdD, BBB, SP, PVV, JA21, NSC en FvD De partijen kregen eens/oneens stellingen voorgelegd, en mochten ook zelf een inhoudelijke reactie geven. Na meerdere herinneringsmails hebben slechts 4 partijen (VOLT, SGP, JA21 en NSC) definitief op de antwoorden gereageerd. Hierbij heeft de SGP laten weten de vragenlijst te hebben bekeken en af te zien van deelname vanwege het hoge detailniveau van de vragen en antwoorden.
De SGP heeft aangegeven de aanbevelingen en input van de EAA mee te nemen als aandachtspunten voor de komende periode. Volt heeft de antwoorden internationaal afgestemd en de resultaten daarvan zijn terug te vinden in andere landelijke overzichten (bv. In Duitsland en Frankrijk). De antwoorden zijn evenals de antwoorden van NSC en JA21 verwerkt in deze blog.
De impact van de klimaatverandering op het cultureel erfgoed
De betreffende tekst is opgesteld door PSC en goedgekeurd door de EAA
De klimaatverandering beïnvloedt de archeologische bewaaromstandigheden. Daarnaast veroorzaakt het conflicten met alle internationale verdragen die het belang van cultureel erfgoed benadrukken (bijv. UNESCO 1972). Het botst vooral met de doelstellingen van het Verdrag van Valletta uit 1992, waarin wordt bepleit dat zoveel mogelijk archeologische vindplaatsen ter plaatse bewaard moeten worden, in situ, waar ze zich ook bevinden. Waar klimaatverandering het continu behoud in situ onmogelijk maakt, zijn nieuwe strategieën van erfgoedbeheer noodzakelijk. Wetgevers zullen de toepassing van, of zelfs de wetten zelf, moeten aanpassen om prioriteit te geven aan onderzoek en documentatie van risicolocaties.
Vroegere samenlevingen beschavingen en hun tradities leren ons methoden om met de klimaatverandering om te gaan. Een recent voorbeeld van kennis over cultureel erfgoed als motor om de gevolgen van de moderne klimaatverandering te verminderen is de heropening van middeleeuwse irrigatiesystemen in Spanje, waarbij het water langzaam van de bergtoppen door het landschap wordt geleid; daardoor wordt water over grotere gebieden verdeeld dan met behulp van moderne irrigatietechnieken. Verdere voorbeelden zijn te vinden in de SACC-verklaring uit 2021 (en met voorbeelden), in de laatste IPCC-rapporten en in publicaties van het Climate Heritage Network.
Om de gevolgen van de klimaatverandering af te zwakken is een overgang naar duurzame energieproductie noodzakelijk. De Europese Commissie pakt de klimaatverandering aan met haar ‘Green Deal’. Om cultureel erfgoed beter te beschermen is een aanpassing en implementatie nodig van het Verdrag van Valletta en de Water Frame Directive van het jaar 2000. Beide beklemtonen dat een holistische benadering noodzakelijk is waarbij cultureel erfgoed vroeg in planningsprocessen wordt opgenomen, naast natuurlijk erfgoed en andere waarden. Er moeten verdere klimaatactieplannen worden ontwikkeld op basis van de Europese Standaard 17652 en afgestemd op de 17 Sustainable Develeopment Goals (SDG) van de VN.
Vanuit langetermijnperspectief kunnen alleen hernieuwbare energiebronnen als duurzaam worden beschouwd. Daarom is kernenergie geen duurzame energiebron. Tot nu toe heeft geen enkele beschaving in de menselijke geschiedenis langer dan ongeveer 1000 jaar geduurd. Kernafval moet 100.000 jaar worden opgeslagen voordat het niet meer gevaarlijk is. Dat betekent dat onze samenleving 3333 generaties lang een stabiele opvang in stand moet houden in een wereld met sociale onrust, aanhoudende oorlogen en een veranderend klimaat.
De positionering van hernieuwbare energiebronnen, zoals windturbines en zonnepanelen, zal opnieuw moeten worden bekeken. Planningsprocessen worden versneld om de groene transitie mogelijk te maken, maar een goede omgang met erfgoed moet hierdoor niet in het gedrang komen. Een dergelijke planning heeft nood aan een holistisch procedure die rekening houdt met zowel natuurlijke als culturele waarden. Wij stellen voor om een Klimaatactieplan voor bedreigd erfgoed te integreren in het Klimaatdoelplan 2030 van de EU.
Voorgelegde EAA-vragen bij thema Klimaat & Erfgoed aan de 14 politieke partijen:
Wat is uw partij in de volgende regeerperiode van plan te doen met betrekking tot de gevolgen van de klimaatverandering voor het cultureel erfgoed en de groene transitie en de gevolgen daarvan voor het behoud van erfgoedlocaties ? a) We zullen werken aan de implementatie van natuur-cultuuroplossingen en op deze manier de wetgeving en praktijk in alle EU-landen harmoniseren, waarbij we de norm EN17652:2022 implementeren en samenwerken met de VN-duurzaamheidsdoelstellingen bij het ontwikkelen van klimaatactieplannen. b) We zullen een initiatief starten om de wetgeving en praktijk te harmoniseren in overeenstemming met zowel het Verdrag van Valletta als de Kaderrichtlijn Water. c) We zullen niets veranderen aan de huidige wetgeving en praktijk. d) Mogelijkheid om een meer gedifferentieerd antwoord te schrijven, max. 500 woorden.
De partijantwoorden
VOLT benadrukt het belang van bestaande Europese initiatieven (waaronder norm EN17652:2022; Conventie van Malta) en ondersteunt deze. Daarnaast wil VOLT de kennis over cultureel erfgoed meer dan voorheen vormgeven in de geest van ‘open publieke data’, zodat burgers er meer over kunnen weten dan voorheen, er informatie over kunnen uitwisselen en eraan kunnen deelnemen.
NSC heeft aangegeven niets te zullen veranderen aan de huidige wetgeving en praktijk.
Voor JA21 is het behoud van ons cultureel erfgoed zeer belangrijk. Wij zijn echter van mening dat kernenergie een veilige energiebron is. Daarnaast blijft het ruimtegebruik zeer beperkt en gaat er geen CO2-uitstoot mee gepaard. We steunen de oproep om erfgoedlocaties te beschermen tegen de gevolgen van klimaatverandering. Het behoud van erfgoed vereist echter ook zorgvuldige ruimtelijke planning. Deze planning kan erfgoed mogelijk meer onder druk zetten dan klimaatverandering zelf. Het is belangrijk om streng te kijken naar het behoud van het historische uitzicht. We moeten mogelijke horizonvervuiling, zoals die veroorzaakt kan worden door windparken, voorkomen.
Belang van partijstandpunten
Tijdens verkiezingscampagnes zijn aanbevelingspunten een zeer efficiënt instrument om politici en politieke partijen attent te maken op archeologie en erfgoedbeheer. Vóór de verkiezingen wordt hen gevraagd om hun standpunt over een reeks actuele kwesties te verduidelijken. Hun antwoorden worden achteraf wijd kenbaar gemaakt en meer specifiek voorgelegd aan kiezers met interesse in archeologie, om hen te helpen bij hun beslissing in het stemhokje. Na de verkiezingen zullen deze eerder verklaarde standpunten ertoe bijdragen dat politici verantwoordelijk worden gehouden voor de acties die zij hebben beloofd. (5)
Conclusie
Helaas hebben maar drie van de veertien partijen in Nederland gereageerd. Als u de impact van klimaatverandering op cultureel erfgoed belangrijk vindt raden wij u aan om de (Europese) partijstandpunten goed door te nemen.
Als (II) de bescherming van historische contexten vanaf de planningsfase van bouwprojecten, (III) de aanpak van de illegale handel in archeologisch materiaal, (IV) de facilitering van internationale mobiliteit van archeologen en/of (V) het vrij gebruik van beeldmateriaal in verband met cultureel erfgoed een doorslaggevend punt zou kunnen zijn raden wij u aan om deze te lezen op: Benchmarks 2024 (e-a-a.org) en de reacties te bekijken: Benchmarks 2024 response (e-a-a.org). Tot slot staat er nog een overzicht op: Benchmarks 2024 overview (e-a-a.org). We hopen dat de impact van klimaatverandering op cultureel erfgoed een punt is om in overwegging te nemen bij uw stemkeuze donderdag 6 juni.
Noten
- Met dank aan Marc Lodewijckx voor de Nederlandse vertaling van de Aanbevelingspunten voor archeologie en erfgoedbeheer (2024-2029).
- De standpunten zijn opgesteld door de EAA – Political Strategies Community met verschillende andere interne EAA-commissies, waaronder de commissie voor Klimaatverandering en Erfgoed, de commissie inzake de illegale handel in cultureel materiaal, de EAA- en EAC-werkgroep voor landbouw, bosbouw en plattelandsbeheer en onafhankelijke verenigingen, zoals: de Duitse Vereniging voor Prehistorie en Protohistorie (DGUF) en de Franse organisatie ArkéoTopia.
- (I) De impact van de klimaatverandering op het cultureel erfgoed, (II) De bescherming van historische contexten vanaf de planningsfase, (III) De aanpak van de illegale handel in archeologisch materiaal, (IV) De facilitering van de mobiliteit van archeologisch personeel over de landgrenzen en tot slot (V), Het vrij gebruik van beeldmateriaal in verband met cultureel erfgoed
